- Deze tekst is afkomstig uit het boek Het ideale plaatje, geschreven door Jan Dirk van der Ploeg (1927-2025). Hij was emeritus hoogleraar orthopedagogiek aan de Universiteit Leiden. Hij is auteur van meerdere boeken zoals Waarom vriendschappen belang zo belangrijk zijn, Veerkracht, een rekbaar begrip, Grensjongeren, Het zelfbeeld als sociaal vaccin en Pioniers in de jeugdzorg.
Streven naar perfectie
In het verlengde van het voorgaande ligt de druk om te streven naar perfectie. De perfecte jeugdige bestaat niet. Niet alleen is er de tendens van er perfect uitzien, maar ook de baan, het gezin, de vrienden, de vakantie, de gezondheid, de kleding en het feestje moeten top zijn.
Effectiviteit
De samenleving eist steeds meer dat er zo effectief mogelijk wordt gewerkt. Op alle terreinen gaat het om resultaatgericht werken. Jeugdigen voelen zich gedwongen om hun energie zo effectief mogelijk aan te wenden, op school maar ook in de onderlinge relaties. Het is steeds moeilijker om een balans te vinden tussen inspanning en effect.
Streven naar sociale status
Om erbij te horen moet je iets voorstellen. De jeugdigen voelen zich sterk gedwongen om indruk te maken op anderen. Wie dat niet kan met leerprestaties, doet dat met sport, een grote mond of als grootste durfal.
Groeiende onzekerheid
Bakens die in het verleden als wegwijzers in het leven golden, zijn niet meer zo duidelijk aanwezig. Nu moeten jeugdigen meer eigen keuzes maken, zoals welke opleiding ga ik volgen, wat ga ik studeren, welk beroep zal ik kiezen uit het sterk toegenomen aantal mogelijkheden…
Onzekerheid is er niet alleen over de eigen toekomst, maar ook over wereldwijde problemen, zoals de klimaatcrisis, de verdeling tussen rijk en arm en de het toenemende oorlogsgeweld.
Hoe gaan jeugdigen met deze druk om?
Over het antwoord op de vraag hoe jeugdigen met de prestatiedruk omgaan, lopen de meningen uiteen. De huidige generatie jeugdigen – ook wel Z-generatie genoemd – kent sterk uiteenlopende typeringen.
Enerzijds zijn er wetenschappers die benadrukken dat de jeugd van nu weinig weerbaar is, moeite heeft maat te houden en sterk is gericht op eigen belang. Zo kwamen Spangenberg & Lampert (2009) tot de typering van een ‘grenzeloze generatie’. Er wordt ook wel gesproken van een generatie vergelijkbaar met sneeuwvlokjes (snowflakes). Zij kunnen niet omgaan met tegenslag en geven bij het minste of geringste de moed op.
Anderzijds wordt de huidige generatie veel positiever getypeerd. Onlangs benoemden Crone & van de Cruijsen (2024) de huidige generatie als ‘Generatie Zelfvertrouwen’. Zij stellen dat de generatie van vandaag superkrachtig is en heel goed weet om te gaan met tegenslag en uitdagingen. Het typeren van een hele generatie onder een enkele noemer blijft lastig en discutabel alsook hoe jeugdigen daarmee omgaan.
Hoeveel jeugdigen gebukt gaan onder de huidige prestatiegerichte samenleving is niet bekend. Wel is duidelijk dat ongeacht de typering van de samenleving er bepaalde categorieën jeugdigen zijn, die meer risico lopen op problemen.
Dat betreft ten eerste jeugdigen met lichamelijke en/of geestelijke ‘beperkingen’ evenals jeugdigen met een psychiatrische stoornis waaronder ook ADHD of autisme. Zij kunnen veel hinder ondervinden van een samenleving waarin vooral prestaties worden verlangd De samenleving zit niet op hen te wachten. Dat kan deze jeugdigen in hun ontwikkeling en identiteitsvorming schaden. Ten tweede wijzen we op jeugdigen die opgroeien in gezinnen die verkeren in een ‘sociaal-economische achterstandssituatie’ met weinig inkomen, lage opleiding en woonachtig in achterstandswijken. Zij zijn kwetsbaar en missen vaak de aansluiting bij de samenleving.
Ten derde gaat het om jongeren die problemen hebben met het vinden van ‘een baan’ en/of een ‘woning’ nadat zij hun opleiding hebben afgerond. Dan kan blijken dat de ideale baan niet bestaat en/of ze langer thuis moeten wonen en ontdekken zij dat hun verwachtingen niet uitkomen.
Ten vierde wijzen we op jeugdigen met een ‘niet-Nederlandse achtergrond’. Tijdens hun integratie krijgen zij vaak te maken met vooroordelen. Die belemmeren dikwijls het vinden van een gelijkwaardige plek in de samenleving. Tot slot noemen we de jeugdigen die opgroeien in gezinnen met ‘te ambitieuze ouders’ die vinden dat hun kinderen carrière moeten maken. Deze jeugdigen staan onder een permanente druk om te presteren. Jeugdigen die deze ratrace niet volhouden, voelen zich mislukt. Zij raken vaak verstrikt in het vinden van een evenwicht tussen hun eigen wensen, de eisen van hun ouders en de eisen van de samenleving.
Het gebruik van sociale media
Eén van de grootste ingrijpende veranderingen in onze samenleving is ongetwijfeld begonnen met de komst van het internet in de zestiger jaren van de vorige eeuw. Het is moeilijk voor te stellen dat er ooit een tijd is geweest waarin we alleen face-to-face met elkaar communiceerden. De mogelijkheden om nu met elkaar in contact te komen en informatie aan elkaar door te geven, zijn inmiddels drastisch toegenomen. Met elkaar communiceren is nog nooit zo gemakkelijk geweest. Hierin spelen de sociale media een centrale rol.
Volgens de laatste cijfers van het Nederlands Jeugdinstituut (2020) blijkt dat van de 12-18-jarigen 95% gebruikmaakt van een van de sociale media. Voor de 18- tot 21-jarigen is dat bijna 100%
Lees hier verder. Onder andere over de positieve en negatieve kanten van sociale media, maar ook over een school burn-out.
