Als we de cijfers wel serieus nemen, is het natuurlijk de vraag hoe ernstig dat uitzonderlijke gebrek aan motivatie nu eigenlijk is. In de internationale vergelijkingen van schoolprestaties doen de Nederlandse leerlingen het op Europese schaal nog altijd heel goed. De serieuze verschillen ten nadele van de Nederlandse leerlingen treden vooral op in vergelijking met de Aziatische landen, maar wie wil zich nu spiegelen aan dergelijke onderwijsregimes? De redenering van de Utrechtse hoogleraar onderwijskunde Theo Wubbels, in NRC-Handelsblad van 17 april, was ook al zo slim. Volgens Wubbels lijkt het erop dat Nederlandse leraren didactisch zo goed zijn dat ze ook bij niet bijzonder gemotiveerde leerlingen het beste eruit halen. Zo hebben we toch maar weer in een handomdraai een aanleiding voor zelfkritiek in een bron van zelflof omgezet. We hebben in ons land niet alleen de eerlijkste leerlingen van de wereld, maar ook nog eens heel goede leraren.
Interessant is overigens het gegeven, waar Wubbels op wijst, dat de zogeheten intrinsieke motivatie slechts beperkte invloed heeft op de prestaties. En voordat het een serieus probleem geworden is, is het onderwerp dat door de onderwijsinspectie is aangekaart alweer van de kaart geveegd. Extern motiveren is veel effectiever en eenvoudiger en dat is, aldus Wubbels, maar goed ook, want het is inderdaad niet zo gemakkelijk om het plezier in het onderwijs te vergroten. Dat hoeft natuurlijk niet te betekenen dat je het er wat die intrinsieke motivatie betreft onmiddellijk maar helemaal bij laat zitten. Maar is dat niet precies wat er in het Haagse onderwijsbeleid is gebeurd?
In de jaren negentig was het motivatieprobleem – naast het pestprobleem – tot hét probleem van het Nederlandse onderwijs uitgegroeid. De bomen groeiden economisch tot in de hemel. Voor het eerst in de recente Nederlandse geschiedenis leek het argument dat je je via het onderwijs een goede plek in de samenleving kon verwerven, helemaal geen hout meer te snijden. Als je via speculeren op de beurs van achter je pc eenvoudig rijk kon worden, liet je je natuurlijk nog veel minder gemakkelijk tot de vermoeiende omweg van het onderwijs verleiden dan voorheen al het geval was. De definitieve oplossing voor het motivatieprobleem was de keuze wat te leren volledig aan de leerling over te laten. Want als de leerling het echt allemaal zelf mag weten, is het motivatieprobleem natuurlijk verdwenen, opgelost als kristalsuiker in een glas hete thee.
Inmiddels heeft het Haagse onderwijsbeleid zich weer volledig overgeleverd aan het externe motiveren. Het plan om basisscholen af te rekenen op de uitslag van de Cito-toets mag dan door de Tweede Kamer zijn verhinderd, het plan om bij de afsluitende examens in het voortgezet onderwijs het judicium cum laude in te voeren ligt klaar. Op universiteiten en hogescholen is men overigens de laatste jaren juist begonnen met selectie op grond van motivatie aan de poort. Op grond van onderzoek moet eraan worden getwijfeld of dat nu wel zo slim is.
Bas Levering
