De film Fish Tank handelt over een eigenzinnige tienermeid, Mia die met alles en iedereen overhoop ligt. Ze groeit op met haar zusje en alleenstaande moeder in Essex, een grauwe buitenwijk van Londen. Maar moeder ontmoet een knappe nieuwe vriend die echter geleidelijk meer interesse gaat vertonen in dochterlief. Zijn toenadering en haar puberale onvoorspelbare interesse en desinteresse voeren het verhaal tot een hyperrealistische dramatische ontknoping.
Dat is opmerkelijk, want films over pubers die opgroeien in een problematische opvoedingssitatie zijn vaak in twee bedjes ziek: ze overmoraliseren de nalatigheid van de pedagogische omgeving of ze overrationaliseren de handelingen van het hoofdpersonnage. Fish Tank doet echter wat een goede film hoort te doen: hij laat gewoon zien wat er gebeurt: hoe het is om als buitenbeentje in een buitenwijk op te groeien; niet alleen zonder een warm nest thuis, maar ook zonder leeftijdsgenoten om samen gezellig doelloos rond te hangen.
Wat blijft hangen na het zien van de film zijn niet zozeer de dialogen, als wel de meeslepende fysieke scenes waarin Mia door street dance (even) weet te ontsnappen aan haar beperkende omgeving. Ook de voornaamste plotlijn, de aantrekkingkracht tot haar stiefvader, is zinderend mooi in beeld gebracht. Fish Tank is een grootse film in de traditie van Mike Leigh en Ken Loach (het rauwe Britse grootstedelijke drama), maar tegelijk wordt er duidelijk afstand genomen van de boodschap die vooral uit de klassieke sociale ellende-films spreekt: ‘kijk eens, o god, hoe kwaad deze lui het hebben, en wij zitten enkel toe te kijken.’ Bij het zien van Fish Tank past geen medelijden, geen moraal. Hier schiet ook elke eenvoudige interventie te kort. We moeten kijken en als we kijken, dan zien we dat Mia zo mooi danst dat alle miserie om haar heen in enkele soepele bewegingen wordt opgeslokt. Maar niet voor altijd, slechts net zolang tot de dans weer ophoudt. Juist daarom is het zo belangrijk om te blijven dansen. Als het moet, tot de aftiteling loopt. ‘Life is a bitch and then you die’ klinkt het met de woorden van rapper Nas. Ze vatten de film perfect samen.
Op de Engelstalige dvd ook de beklijvende kortfilm Wasp, over een bijstandsmoeder van vier kinderen die met een oude jeugdvriend in de kroeg afspreekt. De oudste kinderen kunnen wel even op de baby passen op de parkeerplaats. Net zoals in Fish Tank speelt dit allemaal in een onveilige, miserabele omgeving en dreigt er in de ontknoping iets vreselijks mis te gaan, wat dan toch nog goed afloopt. De grootste kracht van beide films zit hem behalve in de zinnelijke filmstijl in dit soort happy ending: je bent als kijker opgelucht dat het niet zó grondig misgaat, en meteen besef je dat die redding helemaal niks van de vreselijke problemen van de betrokkenen oplost. Andrea Arnold is de slimme bedenker van dit alles. Een naam om te onthouden.
